Prens

özgür irademizin yok olmaması için, talihin eylemlerimizin yarısını yönettiğinin doğru olabileceği, ama gene de öbür yarısını ya da yarısına yakınını yönetmeyi bize bıraktığı hükmüne varıyorum.

uzun yıllar prensliklerinin başında olup daha sonra onu yitiren bu prenslerimiz, talihi değil, kendi tembelliklerini suçlasınlar, çünkü sakin zamanlarda durumun değişebileceğini asla düşünmediklerinden (insanların ortak kusurudur bu: iyi havada fırtınayı hesaba katmamak), sonra zor zamanlar geldiğinde, kendilerini savunmayı değil, kaçmayı düşünmüşler ve halkın, kazananların zulmünden rahatsız olarak, onları geri çağıracağını ummuşlardır. Başka yol olmadığında bu yol iyidir, ama bu yol uğruna öteki çareleri bir yana bırakmış olmak son derece kötüdür, çünkü kişi kendisini ayağa kaldıracak birisini bulacağına inanarak düşmeyi istemez asla. Ya kaldıran olmaz ya da olsa bile, o savunma alçakça olduğu ve sana bağlı olmadığı için, güvenliğini sağlamaz. Yalnızca sana ve gücüne bağlı olan savunmalar iyidir, kesindir, kalıcıdır

bir prens her zaman görüş almalıdır, ama kendisi istediğinde, başkaları istediğinde değil; hatta herhangi bir konuda, görüşünü sormadığı halde, ona öğüt veren kişinin cesaretini kırmalıdır. Ama mutlaka büyük bir sorgulayıcı; sonra da, sorduğu şeyler hakkında, gerçeğin sabırlı bir dinleyicisi olmalı; hatta herhangi birisinin herhangi bir nedenden ötürü ona gerçeği söylemediğini anladığında öfkelenmelidir. Birçokları, bilge izlenimini uyandıran herhangi bir prensin, kendi doğasından ötürü değil de, çevresindeki iyi danışmanlardan ötürü böyle kabul edildiğini düşünür; ama hiç kuşkusuz yanılırlar. Çünkü şu, hiç şaşmayan genel bir kuraldır: Kendisi zaten bilge olmayan bir prense işe yarar öğütler verilemez, rastlantı sonucu kendini son derece akıllı olan ve her şeyini yöneten tek bir kişinin ellerine bırakmadıysa. Bu durumda işe yarar öğütler alabilecek, ama bu kısa sürecektir, çünkü o yönetici kısa sürede devleti prensin elinden alacaktır. Ama birden çok kişiye danıştığında,

bilge olmayan bir prens, tutarlı bir görüşler bütünü elde edemeyecek, görüşleri kendiliğinden birleştiremeyecektir; danışmanların her biri kendi çıkarını düşünecek, prens bunları ne düzeltebilecek, ne anlayabilecektir. Başka türlü olan danışmanlar bulmak olanaksızdır, çünkü insanlar, bir zorunluluk onları iyi kılmadıkça, karşına hep kötü çehreleriyle çıkacaklardır. Bu yüzden, şu sonuca varıyoruz: İyi öğütler, kimden gelirse gelsin, prensin sağduyusundan kaynaklanmalıdır, prensin sağduyusu iyi öğütlerden değil.

Yukarıda yazılan şeyler, bunlara sağduyuyla uyulduğunda, yeni bir prensi eski gibi gösterir ve onu hemen devlet içinde daha güvenli ve daha sağlam kılar, sanki uzun bir süredir iktidardaymış gibi. Çünkü yeni bir prensin eylemleri, miras yoluyla başa geçen bir prensinkinden çok daha fazla gözlemlenir ve bu eylemler erdemli bilinirse, insanları soyun eskiliğinden çok daha fazla etkiler ve onları prense çok daha fazla bağlar. Çünkü güncel şeyler insanları geçmiştekilerden çok daha fazla ilgilendirir ve güncel şeyleri iyi bulurlarsa, tadını çıkarır, başka şey aramazlar; hatta prensin başka şeylerde kusuru yoksa, onu savunmak için her şeyi yapacaklardır. Böylece prens çifte şana kavuşmuş

olacaktır: yeni bir prensliği başlatma ve onu iyi yasalar, iyi silahlar, iyi örneklerle donatıp pekiştirme. Keza prens olarak doğup da öngörüsüzlüğü yüzünden prensliğini yitiren, çifte utanç yaşayacaktır

dalkavukluklardan kendini sakınmanın tek yolu, sana gerçeği söylemenin seni incitmeyeceğini insanların anlamasıdır; ne var ki, herkes sana gerçeği söyleyebildiğinde, saygınlığını yitirirsin.

Bu yüzden, temkinli bir prens üçüncü bir yol tutmalıdır: Devletine bilge kişiler seçmeli ve yalnızca seçilmiş olanlara kendisine gerçeği söyleme özgürlüğünü tanımalıdır, o da yalnızca onlara danıştığı konularda, başkalarında değil. Ama her konuda onlara danışmalı ve görüşlerine kulak vermelidir; sonra, kendi başına, kendi usulünce karara varmalıdır. Ve bu görüş alışverişlerinde ve danışmanların her biriyle öyle bir tutum içinde olmalıdır ki, her biri ne kadar özgürce konuşursa, prensten o kadar kabul göreceğini bilsin; onların dışında kimseye danışmayı istememeli, alınan kararın arkasında durmalı ve kararlarında ısrarcı olmalıdır. Başka türlü davranan kişi, ya dalkavuklar yüzünden yıkılıp gider ya da görüşlerin çeşitliliği nedeniyle sık sık fikir değiştirir, bu da saygınlığının azalması sonucunu doğurur.

Çünkü üç tür beyin vardır: Biri kendiliğinden anlar, öteki başkalarının açıkladığını anlar, üçüncüsü ise ne kendiliğinden anlar ne başkaları aracılığıyla; bunlardan ilki çok iyi, ikincisi iyi, üçüncüsü yararsızdır. Dolayısıyla, Pandolfo’nun zekâsı ilk türden değilse bile, ikinci türden olsa gerekti; çünkü her ne zaman bir kişi, kendine özgü yaratıcılığı olmasa bile, bir başkasının yaptığı ya da söylediği iyiyi ya da kötüyü ayırt edebilecek bir yargı gücüne sahipse, danışmanının iyi ve kötü işlerini bilir, iyileri yüceltip ötekileri düzeltir; danışman da, prensi aldatmayı umamaz ve iyi tutumunu korur.

Bir prens açısından, danışmanları seçme, hiç de önemsiz değildir; danışmanların iyi olup olmamaları, prensin sağduyusuna

bağlıdır.

Bir

senyörün

zekâsını

değerlendirmenin ilk yolu, yanındaki adamlara bakmaktır; bu kişiler becerikli ve sadık iseler, bu senyörün, adamlarının becerilerini görebildiği ve onları sadık tutabildiği için, bilge olduğu kabul edilebilir. Ama başka türlü iseler, bu senyör hakkında iyi olmayan bir yargıya varılabilir; çünkü yaptığı ilk hatayı, bu seçimle yapmıştır.

Bir prens yetenekli kişileri ağırlayarak ve belli bir alanda üstünlük gösterenleri onurlandırarak, yeteneklere değer verdiğini de göstermelidir. Ayrıca, uğraşlarını –ister ticarette, ister tarımda, ister insanlara özgü başka herhangi bir alanda olsun– rahatça yerine getirebilmeleri için yurttaşlarını yüreklendirmelidir. Ve öyle davranmalıdır ki, birisi elinden alınır korkusuyla mülkünü bezemekten, bir başkası vergi korkusu yüzünden bir işyeri açmaktan çekinmesin. Tersine, bu işleri yapmak isteyene ve şehrini ya da devletini herhangi bir biçimde geliştirmeyi düşünene, ödüller sunmalıdır. Bunun yanı sıra, yılın uygun dönemlerinde şenlikler ve gösterilerle halkı oyalamalıdır. Ve her şehir loncalara ve mahallelere bölünmüş olduğu için, bu toplulukları hesaba katmalı, arada bir onlarla bir araya gelmeli, insanlık ve yüce gönüllülük

örneği oluşturmalı; bununla birlikte, konumunun yüceliğini her zaman korumalıdır.

Hiçbir devlet her zaman şaşmaz kararlar alabileceğini sanmamalı, aksine aldığı bütün

kararların

belirsizlikler

içermesi

gerektiğini

düşünmelidir; çünkü doğanın düzeninde bunu görürüz: Ne zaman bir sakıncadan kaçmaya çalışsak, bir başkasına düşeriz; ama sağduyu, sakıncaların niteliklerini tanımayı ve en az kötüyü iyi olarak seçmeyi bilmek demektir