Ömer Nasuhi Bilmen

İBÂNIN MAHİYETİ VE NEVİLERİ
90- Ribâ “Faiz”, lugatta fazlalık ma

manasınadır. Şer’an alış-verişte akit yapanlardan birine verilmesi şart koşulup, karşılığı bulunmayan fazla bir miktardan ibarettir. On dirhem gümüşü, on bir dirhem gümüş karşılığında satmak gibi.
91- Ribâ, altın ve gümüş gibi “mevzunat”tan olan, yani tartılan şeyler ile buğday, arpa, hurma, tuz, kuru üzüm gibi “mekilât”tan bulunan, yani ölçü ile alınıp verilen şeylerde olur.
“Ribâ, Malikîler’e göre yalnız altın ve gümüş ile geçimi temin edip “kût = erzak” denilen şeylerde olur. Şafiîler’e göre de yalnız altın ve gümüş ile yiyeceklerden olan şeylerde olur.”
92- Riba, iki nevidir: “Riba-i fazl,” “Riba-i nesie.”
“Riba-i fazl,” tartılan veya ölçülen bir cins eşyanın, kendi cinsi karşılığında peşin olarak fazlasıyla satılması halinde meydana gelir.
Bu sebeple altın, gümüş, bakır, buğday, arpa ve tuz gibi bir şey, kendi cinsiyle derhal değiştirilecek olsa, miktarlarının eşit olması icap eder. Birinin miktarı biraz fazla olunca, bu bir ribâ olmuş olur ki haramdır. Allah katında cezası pek büyüktür. Hatta aynı cinsten olan bu iki kısım eşyadan bir kısmı sanat itibariyle daha kıymetli veya bir kısmı daha iyi, diğeri daha düşük bulunsa bile.
Altın ile gümüş, sanat itibarıyla

veya sikke halinde bulunmakla veznî olmaktan çıkmış olmaz. Çünkü bunların veznî = tartılır şeylerden olmaları, nassı şer’i “Hadis-i Şerif” ile sabittir. Meselâ on miskal “yaklaşık 45 gram” altın, yine on miskal altın karşılığında peşin olarak satılabilir. Fakat on bir miskal karşılığında satılamaz. Bu bir miskal, fazla olduğundan ribâ olmuş olur.
Aynı şekilde on kile “20 teneke” buğday, on kile buğday karşılığında peşin olarak satılabilir. Fakat dokuz veya on bir kile buğday karşılığında satılamaz. Fazla miktar, ribâdır.
93- Riba-i fazldan kurtulmak için, bir cinsten olan, faizli işlem olabilecek mallardan her birini ya tamamen veya kısmen kendi cinsinden başkasıyla değiştirmelidir.
Meselâ on miskal altın, yüz dirhem gümüş karşılığında ve on kile buğday on beş kile arpa karşılığında peşin olarak değiştirilebilir. Yine on miskal altın, dokuz miskal altın ile şu kadar dirhem gümüş karşılığında ve on kile buğday da beş kile buğday ile şu kadar kile arpa karşılığında peşin olarak değiştirilebilir.
94- “Riba-i nesie”ye gelince, bu da tartılan veya ölçülen şeyleri birbiri karşılığında veresiye olarak değiştirmektir, hatta miktarları eşit olsa, bile, bu da haramdır.