Sefiller Cilt 1

İnsanın doğası, böyle baştan sona tamamen değişir mi? Tanrı’nın iyi olarak halkettiği kişi, insan eliyle kötüye döndürülür mü? Ruh, tamamen, alınyazısını eliyle değiştirebilir, yazgı kötüyse, kötüleşebilir mi? Gönül, ölçüsüz bir felaketin baskısıyla iyi olmaz; çirkinlikler, arızalar edinir, şekilsizleşebilir mi; basık bir tavan altındaki omurganın bükülmesi gibi? Her insan ruhunda, özellikle Jean Valjean’ın ruhunda, bu dünyada ayartılamayan, öbüründe ölümsüz olan, iyiliğin geliştirdiği, alevlendirdiği, yaktığı, güçlü ışığını saçtırdığı, kötülüğün de tamamen söndüremediği bir ilk kıvılcım, ilahi bir şey yok muydu?

Öfke delice, aptalca olabilir; insan yok yere öfkelenmiş olabilir; fakat herhangi bir bakımdan haklıysa incinerek öfkelenir. Jean Valjean incinerek öfkeleniyordu.

Acılar çeke çeke, usulca, hayatın bir savaş olduğu yargısına varmıştı. Bu savaşta kaybeden kendisiydi. Silah olarak sadece kini vardı. Bunu sürgünde bileyip keskinleştirmeye, giderken yanında götürmeye karar verdi.

Yıkımına neden olan toplumu yargıladıktan sonra, bu kez de Tanrı’yı yargıladı ve onu da kabahatli buldu. Artık O’na inanmıyordu. Yarattıklarının bu kadar acı çekmelerine rıza gösteren Tanrı olamazdı.