İttihad və Tərəqqidə on il

Yaşa, yaşa!
Mustafa Kamal Paşa!

– Doğrusunu bilmək istəsəniz, Azərbaycanın əlindəki qüvvələrlə özünü şimaldan gələn inqilab təhlükəsindən qoruyacağına əmin deyilik. Amma düşünürük ki, ixtiyarımızdakı əsgər, polis və jandarma qüvvələri onlara komanda verənlərin təbliğatına uyub əks tərəfə keçməsəydi, heç olmasa müəyyən mübarizə aparar, ən azı vətəni müdafiə etmək zövqünü yaşayardıq. O biri tərəfdən, məmləkəti belə qəfil və gözlənilmədən tərk etmək məcburiyyəti ilə qarşılaşıb bu qədər dəhşətli peşmançılığa uğramazdıq.

Xəlil Paşa özü isə inqilab ordusunun komandanı kimi Azərbaycana girib oradan da Anadolunun yardımına qoşmaq niyyəti ilə Dərbəndə yollandıqdan sonra bir daha geri dönməmişdi. Bolşevik inqilabı tipli inqilablar xüsusən başlanğıc mərhələdə çox qısqanc, vəsvəsəli və vahiməli olurlar. Məhz bu mənada bolşevik inqilabçıları Azərbaycanı bir güllə də atmadan onlara təslim edənlərə münasibətdə azacıq da hörmət və etimad göstərmədi. Hətta Xəlil Paşanın özünü “hörmətlə” Moskvaya aparmış, orada əziz dost kimi göz qabağında “mühafizə” etməyə başlamışdılar. Çünki inqilab onun kimi boş-boşuna siyasət oyunları oynayan, müəyyən ictimai əqidəsi olmadığına görə çətinlik çəkmədən, tərəddüd etmədən bu gün bir, sabah başqa fikrə düşənlərə özünün kifayət qədər sərt üzünü göstərirdi. Əslində bu münasibətdə haqsızlıq axtarmağa da lüzum yoxdur. Çünki həmin məsələdə nə qədər haqlı olduqları bir müddət sonra Ənvər Paşanın timsalında da sübuta ­yetmişdi.