Amerigo

her türlü düzeltme için geç kalınmıştır. Hakikatin söylentiye yetişmesi nadiren mümkün olur. Bir kez dünyaya söylenmiş bir söz, buradan güç toplar ve kendisine hayat verenden özgür ve bağımsız yaşamını sürdürür. Bu sözün ilk kez dudaklarından döküldüğü genç adamın şimdi utançla onu bastırmaya, susturmaya çalışması boşunadır. Söz çoktan havada salınmaya başlamıştır, harften harfe, kitaptan kitaba, ağızdan ağıza dolaşmakta, durdurulamaz ve ölümsüz bir şekilde zamanı ve mekânı aşmaktadır, çünkü aynı anda hem gerçekliğin hem de fikrin ta kendisidir o.

Waldseemüller’in kendi bulduğu adı yeni kıtadan neden geri almak istediği hiçbir zaman bilinemeyecek.

Goethe’nin şiirinde bahsi geçen, bir tek sözcükle kuru bir çalı süpürgesini çılgınca uçan bir cisme dönüştürdükten sonra, denetimden çıkmış bu ruhu yeniden durduracak sihirli sözcüğü bilmeyen sihirbaz kalfası gibi bir endişe mi kaplamıştı içini?

Yayınlar birbirini izler, her yeni coğrafi eser, inventor’u46 Amerigo Vespucci’den hareketle yeni Amerika adını benimser, özellikle de haritacılar karşı çıkmadan bu adı haritalara geçirirler. Her yerde bu ada rastlamak mümkündür, bütün yerkürelerin, gravürlerin üzerinde, bütün kitap ve mektuplarda... Bir tek harita hariç; 1513 yılında, yani Waldseemüller’in Amerika adının ilk kez geçtiği kitabından tam altı yıl sonra yayınlanan bir haritadır bu.

’te Nürnbergli coğrafyacı Johannes Schöner, yerküresine eşlik eden kısa bir yazıda Americam sive45 Amerigem’in novum Mundum et quartam orbis partem, yani Yeni Dünya ve yerkürenin dördüncü kıtası olduğunu resmen ilan etmiştir. 1538’de ise haritacılar üstadı Mercator, bütün kıtayı günümüzde bilinen şekliyle bir bütün olarak dünya haritasına işlemiş ve kuzey bölümün üzerine A M E, güneyde kalan bölüme ise R I C A yazmıştır. O

Haritalarda Kuzey Amerika hâlâ Güney Amerika’dan ayrı, başka bir dünya olarak görünmektedir, kısmen dönemin inatçılığından, kısmen de Amerigo’nun kıtasıyla arasında olduğu tahmin edilen boğaz nedeniyle hâlâ Asya’nın bir parçası sayılmaktadır.

Waldseemüller’in kitabından yaklaşık on beş yıl sonra bütün Güney Amerika’dan, Amerika adıyla bahsedilmektedir. Bütün büyük haritacılar –Orbis Novus (Yeni Yerküre) adlı eserinde Simon Gryneus, çizdiği dünya haritalarındaysa Sebastian Münster– Saint-Diéli bu akıl hocasının rızasına boyun eğer

1507 yılında “Amerika” adı sadece Brezilya’nın yer aldığı kuzey kıyılarını tarif etmekte, Arjantin’in de yer aldığı güney kesimiyse hâlâ Brasilia inferior44 adıyla anılmaktadır. Güney Amerika’nın kuzey kıyılarına, hatta belki de tüm Brezilya’ya, buraları ilk kez tarif eden Vespucci’nin adı verilmiş olsaydı, kimsenin aklına Waldseemüller’i hata yapmakla suçlamak gelmezdi. Ama aradan birkaç yıl geçmesiyle Amerika adı, bütün Brezilya kıyılarını, Arjantin ve Şili’yi, yani Floransalı denizcinin asla ayak basmadığı, hiç görmediği bölgeleri de hâkimiyeti altına almıştır. İster sağda ya da solda, ister yukarıda ya da aşağıda olsun, ekvatorun güneyinde keşfedilen her kara parçası artık Vespucci’nin toprakları olarak anılmaya başlamaktadır.

Cosmographiae introductio’nun yayımlanmasından sadece birkaç yıl sonra Terra dos Papagaios, Isla de Santa Cruz42, Brazzil, Indias Occidentales43 adlarını tüm kitap ve haritalardan silip atmıştır bile.

poetae Jean Basin, Amerigo adını Latinceye Americus yerine, diğerlerinin yaptığı gibi Albericus biçiminde aktarmış olsaydı, New York ile Washington şimdi Amerika değil, Alberica sınırları içinde yer alacaktı.