Ahmet Say

Aristokrasinin beğenisi
“Barok” sözcüğü Portekizce “yamuk inci” anlamına gelir. Sanıyorum, halk katmanlarının yakıştırmasıdır bu niteleme: Barok stil, Avrupa’da 17’nci ve 18’inci yüzyıllarda alıp başını giden keşifler, icatlar, daha doğrusu “sömürgecilik” sayesinde palazlanmış olan aristokrasinin sanat anlayışını temsil eder. Dolayısıyla “saray sanatı” karakterindedir. Halk doğru söylemiş: İnci gibi değerli, ama yalnızca aristokrasinin beğenilerini karşıladığı için “yamuk”.
Müzikte “Barok dönem”in, 17’nci yüzyıl başlarından Bach’ın öldüğü 1750 yılına kadar yaklaşık 150 yıl sürdüğü kabul edilir.

çağda opera, oratoryo ve kantat gibi sahne müziği formları geliştirilmiş, çalgı müziği ise özellikle saray dansları müziklerinden oluşan “süit” formuyla yükseliş göstermiştir. Barok kültürün patronları arasında papalık, imparatorlar, Fransa, İngiltere, İspanya kralları, İtalya ve Almanya’daki kent devletlerinin prensleri, dükleri, baronları önde geliyordu. Sarayda sergilenen sahne müziklerinin ve dans müziklerinin soylular için daha çok “eğlence” özelliği taşıdığı söylenebilir, ama bu müzikler “vur patlasın çal oynasın” türünde değildi. Tam tersine, dünya nimetlerinin güzelliğinden etkilenen ince bir duygusallık ön plandaydı. Resim, mimarlık, edebiyat ve müziği kapsayan barok dönem sanatı bu etkiyi bütün ayrıntılarıyla göz alıcı biçimde işlemiştir. Dolayısıyla gösteriş ve görkeme düşkündür, abartmalı bir biçimcilikten yanadır. Süsleme işçiliğine, sanatta ustalığa önem vermiştir. Ancak yaşamdan tat alma isteğini yansıtan bu süslemecilikle evreni anlamaya yönelen dünya görüşü arasında dinamik bir gerilim vardı. İnsanın ölümlü bir varlık, evrende bir “noktacık” olması, barok sanatı başlıca çelişkisine götürmüştür: Hiçlik duygusu

Öyle bir ayna düşünün ki, bir yüzü geçmişe, bir yüzü de geleceğe dönük olsun”... Bach’ı tanımlamak için kullanılan bu benzetme bence yerindedir. Bach, öldüğü güne kadar çoksesli müzik tarihinde olan biteni, gelişim sürecini özetleyerek söylenebilecek son sözleri söylemiş, kendinden sonraki bestecilere yeni bir deyiş, yeni bir stil arama zorunluluğu dayatmıştır. Barok dönemin doruğu ya da barok döneme noktayı koyan besteci olarak nitelenmesi bundandır. Çağımızın önde gelen müzikologlarından Curt Sachs şöyle der:
“Böyle olmakla birlikte, onun sanatı geriye bakan, eskiyi tekrarlayan bir sanat değildir. Kaldı ki gerçek bir büyük sanatçı, başlanmış işi tamamlar, tahtına oturtur, tekrarlamaz.”