Sogyal Rinpoche

Aan een wolkeloze avondhemel staat de volle maan,

‘De heer der sterren’, op het punt te verrijzen…

Het gezicht van mijn mededogende heer, Padmasambhava,

wenkt mij en straalt zijn tedere welkom uit.

Mijn vreugde in de dood is vele malen groter dan

de vreugde van kooplui die op zee een enorm fortuin vergaren,

of die van goden die zich op hun overwinningen beroemen,

of van wijzen die de extase van volledig opgaan hebben bereikt.

Dus, net als een reiziger die op weg gaat wanneer zijn tijd is gekomen,
zal ik niet langer in deze wereld verblijven,

maar mijn intrek nemen in het bolwerk van de grote gelukzaligheid
voorbij de dood.

Mijn leven hier is afgelopen, mijn karma uitgeput, gebeden kunnen
geen verdienste meer brengen,

alle wereldse zaken zijn afgehandeld, de voorstelling van dit leven is
afgelopen.

In één ogenblik zal ik de essentie van de manifestatie van mijn wezen
herkennen

in de zuivere, uitgestrekte rijken van de bardo-staten;

ik sta op het punt mijn plaats in te nemen in de grond van oorspronkelijke
volmaaktheid.

Met de in mijzelf gevonden rijkdom heb ik de geest van anderen
gelukkig gemaakt,

heb ik dit kostbare leven benut om de zegeningen van het eiland van
bevrijding te realiseren;

de vreugde om de waarheid te delen met jullie, mijn voortreffelijke
leerlingen,

heeft mij al die tijd vervulling en voldoening gebracht.

Nu komen alle verbindingen in dit leven die tussen ons bestaan tot
een einde,

ik ben een doelloze bedelaar die gaat sterven zoals hij wil,

wees niet bedroefd om mij, maar blijf onafgebroken gebeden zeggen.

Deze woorden komen uit mijn hart dat spreekt om jullie te helpen;

beschouw ze als een wolk van lotusbloemen en jullie zelf in je devotie als
bijen die de bloemen in duiken om er hun transcendente vreugde
uit op te zuigen.

Mogen door de positieve kracht van deze woorden

de wezens van alle rijken van samsara,

in de grond van oorspronkelijke volmaaktheid, nirvana bereiken.

Zien door de ogen van een bergarend – het zicht van realisatie bezitten – is als neerkijken op een landschap waarin de grenzen die we tussen leven en dood ervaren in elkaar overgaan en oplossen. De natuurkundige David Bohm heeft de werkelijkheid beschreven als ‘ongeschonden heelheid in vloeiende beweging’. Wat door de meesters wordt gezien, rechtstreeks en met volledig inzicht, is die vloeiende beweging en die ongeschonden heelheid. Wat we in onze onwetendheid ‘leven’ noemen en wat we in onze onwetendheid ‘dood’ noemen, zijn niet meer dan verschillende aspecten van die heelheid en die beweging. Dit is de verstrekkende en transformerende visie die het bardo-onderricht aan ons ontvouwt en die in de levens van de grote meesters is belichaamd.

Laten we nog eens kijken naar wat er gebeurt met iemand die sterft, in elk van de drie voornaamste fasen van de dood:

1. Op het hoogtepunt van het stervensproces, na het oplossen van de elementen, zintuigen en gedachtestaten, is de uiteindelijke natuur van de geest, de grondluminescentie, een ogenblik onthuld.

2. Dan is kortstondig de straling van de natuur van de geest zichtbaar, in de vorm van geluid, kleuren en licht.

3. Daarna ontwaakt het bewustzijn van de overledene en gaat de bardo van wording binnen; zijn of haar gewone geest keert terug en manifesteert zich in de vorm van het mentale lichaam, dat is onderworpen aan voorschriften van karma en gewoonten uit het verleden. Dit brengt de gewone geest ertoe zich aan de illusoire bardo-ervaringen vast te klampen als iets dat werkelijk en solide is.

Wat laat het bardo-onderricht ons dus zien over de dood? Het laat ons zien dat de dood niets anders is dan een proces in drie fasen van de geleidelijke manifestatie van de geest: vanuit zijn zuiverste staat van de essentiële natuur van de geest, via licht en energie (het stralen van de natuur van de geest), naar een toenemend kristalliseren tot een mentale vorm. Wat zich met zo veel helderheid ontvouwt in de bardo van het sterven, de bardo van dharmata en de bardo van wording, zo laat het onderricht ons zien, is een drievoudig proces: ten eerste, omhuld zijn leidend tot ontvouwen; ten tweede, spontaan stralen; en ten derde, kristalliseren en manifesteren

Het onderricht voert ons nog verder. In feite laat het ons zien – en ik denk dat dit een werkelijk revolutionair inzicht is dat als het begrepen wordt onze visie op alles verandert – dat dit drievoudige patroon zich niet alleen ontvouwt in het proces van sterven en dood: het ontvouwt zich nu, op dit moment, op elk moment, binnen onze geest, in onze gedachten en emoties, en op elk niveau van onze bewuste ervaring

Toen we de natuur van de geest onderzochten, zagen we deze zelfde drie aspecten: haar lege essentie die als de hemel is, haar schitterende, helder stralende natuur, en haar onbelemmerde, allesdoordringende mededogende energie, die alle drie gelijktijdig aanwezig zijn en elkaar doordringen, als eenheid binnen rigpa.

Padmasambhava beschrijft het als volgt:

Binnen dit rigpa zijn de drie kaya’s onscheidbaar en volledig aanwezig
als één:

Aangezien het leeg is en nergens op enigerlei wijze gecreëerd, is dit het
dharmakaya.

Aangezien zijn stralende helderheid de inherente transparante straling
van leegte vertegenwoordigt, is dit het sambhogakaya.

Aangezien zijn verschijnen onbelemmerd en ononderbroken is, is dit het
nirmanakaya.

Deze drie, volledig en totaal aanwezig als één, vormen zijn eigenlijke
essentie.1

HET PROCES IN HET DAGELIJKS LEVEN
Nu we hebben gezien hoe dit proces zich ook voordoet tijdens het slapen en dromen, en in de vorming van gedachten en emoties, kunnen we gaan kijken hoe het in de ervaring van ons dagelijks leven verloopt.

Werkelijk de natuur van emoties begrijpen betekent een grote stap voorwaarts op het pad naar bevrijding.

Ook op een andere manier geeft het onderricht ons inzicht in dit proces, door te kijken naar wat er eigenlijk onthuld wordt in elke fase van sterven en dood. Het onderricht spreekt over drie niveaus van zijn, aangeduid met de Sanskriet term kaya. Dit woord kaya betekent letterlijk ‘lichaam’, maar betekent hier dimensie, veld of basis.

Laten we nu dit drievoudige proces eens bekijken vanuit dit perspectief:

1. De absolute natuur, die op het moment van sterven in de grondluminescentie wordt onthuld, wordt het dharmakaya genoemd, de dimensie van ‘lege’, ongeconditioneerde waarheid, waarin illusie, onwetendheid en alle mogelijke concepten nooit aanwezig zijn geweest.

2. De intrinsieke straling van energie en licht die in de bardo van dharmata spontaan tot uitdrukking komt, heet sambhogakaya, de dimensie van volledige vreugde, het veld van overvloed, van volle rijkdom, voorbij alle dualistische beperkingen, voorbij ruimte of tijd.

3. De omgeving van kristallisatie tot vorm die zich in de bardo van wording onthult, wordt nirmanakaya genoemd, de dimensie van onophoudelijke manifestatie.