Het Tibetaanse boek van leven en sterven

Rigpa is een Tibetaans woord dat in het algemeen ‘intelligentie’ of ‘gewaarzijn’ betekent. Maar in Dzogchen, het hoogste onderricht in de boeddhistische traditie van Tibet, heeft rigpa een diepere betekenis: ‘de diepste natuur van de geest’. Al het onderricht van de Boeddha is er op gericht dit te verwezenlijken, onze uiteindelijke natuur, de staat van alwetendheid of verlichting – een waarheid zo universeel, zo fundamenteel dat ze alle grenzen overstijgt en zelfs religie te boven gaat.

1. Er zijn drie negatieve activiteiten van het lichaam: het nemen van leven, stelen en seksueel wangedrag; vier negatieve activiteiten van de spraak: liegen, het gebruik van harde woorden, lasteren en roddelen; en drie negatieve activiteiten van de geest: hebzucht, boosaardigheid en verkeerde inzichten.

6. De ‘Mantra van honderd lettergrepen’ luidt: om benza sattva samaya | manupalaya | benza sattva tenopa | tishta dridho mé bhava | sutokhayo mé bhava | supokhayo mé bhava | anurakto mé bhava | sarva siddhi mé prayaccha | sarva karma su tsa mé | tsittam shreyang kuru hung | ha ha ha ha ho | bhagavan | sarva tathagata | pema ma mé muntsa | pemi bhava maha | samaya sattva ah.

2. Er wordt gezegd dat er maar twee plaatsen zijn waar het mentale lichaam niet naar toe kan gaan: de baarmoeder van zijn toekomstige moeder en Vajrasana, de plaats waar alle boeddha’s verlichting bereiken. Deze twee plaatsen vertegenwoordigen de toegang tot samsara en de toegang tot nirvana. Met andere woorden: herboren worden of verlichting bereiken, zou een einde van het leven van het mentale lichaam in deze bardo betekenen.

4. Dilgo Khyentse Rinpoche legt uit dat de zuivere wijsheidswinden samen met de onzuivere karmische winden aanwezig zijn, maar dat zolang de karmische winden overheersend zijn, de wijsheidswinden worden belemmerd. Wanneer de karmische winden door middel van de beoefening van yoga in het centrale kanaal worden gebracht, verdwijnen ze en doorstromen alleen de wijsheidswinden de kanalen.

6. Eén tekst verklaart: ‘De route waarlangs het bewustzijn ontsnapt, bepaalt de toekomstige hergeboorte. Als het via de anus ontsnapt, zal wedergeboorte in het hellerijk plaatsvinden; indien via het geslachtsorgaan, in het dierenrijk; indien via de mond, in het rijk van de hongerige geesten; indien via de neus, in het rijk van de mensen en geesten; indien via de navel, in ‘het rijk van de goden van verlangen’; indien via de oren, in het rijk van de asura’s of jaloerse goden; indien via de ogen, in het rijk van de ‘vorm-goden’; en indien via de top van het hoofd, (vier vingers breed achter de haarlijn), in het rijk van de ‘vormloze goden’. Als het bewustzijn via de kruin van het hoofd ontsnapt, zal het wezen worden herboren in Dewachen, het westelijke paradijs van Amitabha.’

1. Er wordt me dikwijls gevraagd: ‘Betekent dit dat het verkeerd is goed voor jezelf te zorgen en je eigen belangen te behartigen?’ Het kan niet vaak genoeg herhaald worden dat de zelfkoestering die vernietigd wordt door mededogen het grijpen naar en koesteren van een vals zelf is, zoals we zagen in Hoofdstuk 8. Als we zeggen dat het koesteren van een zelf de bron is van alle kwaad, wil dat beslist niet zeggen dat het egoïstisch of verkeerd is goed voor jezelf te zijn, en ook niet dat je eigen problemen zich vanzelf oplossen alleen door aan anderen te denken. Zoals ik in Hoofdstuk 5 heb uitgelegd, staan genereus zijn voor jezelf, vrienden worden met jezelf, en het blootleggen van je eigen goedheid en zelfvertrouwen centraal in het onderricht en liggen er tegelijkertijd in besloten. We leggen ons goede hart bloot, onze fundamentele goedheid, en dat is het aspect van onszelf waarmee we ons gaan vereenzelvigen en dat we versterken. We zullen later in dit hoofdstuk zien, bij de beoefening van tonglen, hoe belangrijk het is te beginnen door te werken met onszelf, en onze liefde en ons mededogen te versterken, voordat we verdergaan met het helpen van anderen. Anders zou het kunnen dat onze ‘hulp’ uiteindelijk gemotiveerd wordt door een subtiel egoïsme, waardoor die hulp anderen eerder tot last kan worden. Het kan hen zelfs afhankelijk van ons maken en hen daardoor van de kans beroven verantwoordelijkheid voor zichzelf te nemen en dus hun ontwikkeling in de weg staan.

Ook psychotherapeuten zeggen dat het een van de kernopdrachten voor hun cliënten is om zelfrespect en een ‘positief zelfbeeld’ te ontwikkelen om hun gevoelens van gemis en innerlijke verarming te genezen en zichzelf de ervaring van welbevinden toe te staan die een essentieel deel is van onze ontwikkeling als menselijk wezen.

Voor degenen die vertrouwd zijn met de mantra en deze vol ijver en overtuiging hun hele leven hebben gereciteerd, staat in het Tibetaanse dodenboek het volgende gebed: ‘Wanneer [in de bardo] het geluid van dharmata dreunt als duizend donderslagen, moge dit alles de klank van de zes lettergrepen worden’. Ook lezen we in de Surangama-soetra:

Hoe lieflijk mysterieus is de bovenaardse klank van Avalokiteshvara. Het is het oorspronkelijke geluid van het universum… Het is het gedempte gemurmel van het tij dat zich terugtrekt bij eb. Dit mysterieuze geluid brengt zowel bevrijding als vrede aan alle voelende wezens die in hun lijden om hulp roepen, en een gevoel van serene stabiliteit aan allen die zoeken naar de onbegrensde vrede van nirvana.

Een andere manier om de mantra te interpreteren is dat de lettergreep om het wezen van verlichte vorm is; mani padma, de vier lettergrepen in het midden, vertegenwoordigen verlichte spraak en de laatste lettergreep hung staat voor de verlichte geest. Het lichaam, de spraak en de geest van alle boeddha’s en bodhisattva’s zijn inherent aan het geluid van deze mantra. De mantra neemt de versluieringen van lichaam, spraak en geest weg, en brengt alle wezens tot een staat van realisatie. Wanneer hij verbonden wordt met ons vertrouwen en onze inspanningen in meditatie en recitatie, wordt de transformatiekracht van de mantra gewekt en versterkt. Het is waarlijk mogelijk om onszelf op deze manier te reinigen.4

Het onderricht legt uit dat elk van de zes lettergrepen van de mantra – om ma ni pad ma hung – een specifiek en krachtig effect heeft om transformatie op verschillende niveaus van ons wezen teweeg te brengen. De zes lettergrepen zuiveren volledig de zes giftige negatieve emoties die de manifestatie zijn van onwetendheid en de oorzaak van al ons negatief handelen met lichaam, spraak en geest, en waardoor we samsara en ons lijden in samsara creëren. Trots, jaloezie, begeerte, onwetendheid, hebzucht en boosheid worden door de mantra getransformeerd tot hun ware natuur: de wijsheden van de zes boeddhafamilies die in de verlichte geest manifest worden.3

Wanneer we om mani padma hung reciteren, worden de zes negatieve emoties gezuiverd die de oorzaak zijn van de zes bestaansrijken van samsara. Zo voorkomt het reciteren van de zes lettergrepen de wedergeboorte in elk van de zes bestaansrijken en verdrijft het ook het lijden dat inherent is aan elk ervan. Tegelijkertijd zuivert het reciteren van om mani padma hung volledig de aggregaten van het ego, de skandha’s, en vervolmaakt het de zes soorten transcendente handelingen van het hart van de verlichte geest, de zes paramita’s: generositeit, harmonieus gedrag, volharding, enthousiasme, concentratie en inzicht. Er wordt ook gezegd dat om mani padma hung krachtige bescherming biedt tegen alle soorten negatieve invloeden en alle mogelijke verschillende ziekten.

Dikwijls wordt hrih, de ‘zaadlettergreep’ van Avalokiteshvara, aan de mantra toegevoegd en vormt dan samen om mani padma hung hrih. De essentie van het mededogen van alle boeddha’s, hrih, is de katalysator die het mededogen van de boeddha’s ertoe brengt onze negatieve emoties te transformeren in hun wijsheidsnatuur.